Rüyalar uzun yıllardır psikolojinin ve nörobilimin ilgi alanlarından biridir. Özellikle rüyaların duygusal düzenleme, travma işleme ve korku ile başa çıkma süreçlerindeki rolü son yıllarda yapılan çalışmalarla daha da aydınlatılmıştır. Bu yazıda, yerli ve yabancı kaynaklardan elde edilen akademik makaleler ışığında rüyalar ile fobiler arasındaki ilişki ele alınmakta, konunun klinik psikoloji ve psikoterapi açısından önemi tartışılmaktadır.
1. Rüyalarda Korku ve Duygu Düzenleme
Sterpenich ve arkadaşlarının (2019) çalışmasında, rüyalarda yaşanan korkunun, uyanıklık halindeki duygusal düzenleme süreçlerine katkı sağladığı gösterilmiştir. Araştırmaya göre, rüyada tehdit unsurlarıyla karşılaşmak beynin korku ile ilişkili bölgelerini aktive ederek bireyin uyanık yaşamda daha dengeli ve uyumlu tepkiler verebilmesine olanak tanımaktadır. Bu bulgu, rüyaların bir tür duygusal simülasyon görevi gördüğünü düşündürmektedir.
2. Tehdit Simülasyon Teorisi
Antti Revonsuo’nun öne sürdüğü Tehdit Simülasyon Teorisi, rüyaların evrimsel işlevini açıklamada önemli bir çerçeve sunmaktadır. Bu teoriye göre rüyalar, bireylerin hayatta kalma mekanizmalarını geliştirmek üzere tehdit edici durumların zihinsel provası olarak işler. Dolayısıyla fobilerin içeriği de rüyalarda temsil edilmekte ve kişi bu durumlarla güvenli bir ortamda başa çıkmayı öğrenebilmektedir.
3. Lucid Rüyalar ve Fobilerle Yüzleşme
Son yıllarda lucid rüyaların (bilinçli rüyalar) terapötik etkileri üzerine yapılan araştırmalar dikkat çekicidir. PsyPost tarafından aktarılan 2022 ve 2025 tarihli çalışmalarda, lucid rüyalarında fobileriyle yüzleşen kişilerin uyanık yaşamda korkularında azalma yaşadıkları rapor edilmiştir. Örneğin, yükseklik veya hayvan fobisi olan bireyler, lucid rüyalarında bu uyaranlarla kontrollü bir biçimde karşılaştıklarında korku düzeylerinde belirgin bir azalma gözlemlenmiştir. Bu durum, rüyaların fobi tedavilerinde destekleyici bir araç olabileceğini göstermektedir.
4. Anksiyete, Depresyon ve Rüya İçeriği
Çeşitli çalışmalarda rüya içeriği ile psikolojik bozukluklar arasındaki ilişki de incelenmiştir. Özellikle Japonya’da yapılan bir araştırmada, rahatsız edici rüyaların anksiyete ve depresif belirtilerle yakından ilişkili olduğu ortaya konmuştur. Anksiyete bozukluğu olan bireylerin rüyalarında daha sık fobik temaların görülmesi, rüyaların yalnızca bilinçdışının bir yansıması değil, aynı zamanda patolojinin sürdürücü bir unsuru olabileceğini düşündürmektedir.
5. Oneirofobi ve Travmatik Kabuslar
Rüyaların kendisinden korkma durumu olan oneirofobi, özellikle travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) yaşayan bireylerde sıkça görülmektedir. Kabusların tekrarlayıcı ve rahatsız edici içeriği, kişilerin uyumaktan kaçınmasına neden olabilmekte ve bu durum psikiyatrik tabloyu ağırlaştırabilmektedir. Rüyalar ile fobilerin ilişkisini anlamada bu fenomenin de dikkate alınması önemlidir.
6. Çocuklarda Korkular ve Rüyalar
Çocukluk döneminde korkuların ve rüyaların içeriği arasındaki ilişki dikkat çekicidir. Yapılan araştırmalarda 4–12 yaş arasındaki çocukların sıkça korkutucu rüyalar gördükleri ve bu rüyaların gelişimsel olarak ortaya çıkan fobilerle bağlantılı olduğu bulunmuştur. Çocuk psikoterapisinde rüyaların değerlendirilmesi, fobik belirtilerin anlaşılmasında değerli ipuçları sunabilmektedir.
Sonuç ve Klinik Yansımalar
Rüyalar ile fobiler arasındaki ilişki, hem temel bilimler hem de klinik psikoloji açısından önemli bir araştırma alanıdır. Bulgular, rüyaların tehditlerle baş etmede, duygusal düzenlemede ve fobi tedavisinde işlevsel bir araç olabileceğini göstermektedir. Özellikle lucid rüyaların terapötik potansiyeli, ilerleyen dönemde psikoterapötik müdahalelere entegre edilebilir. Bununla birlikte, rüyaların patolojik boyutları (örneğin oneirofobi, travmatik kabuslar) da göz ardı edilmemeli ve klinik değerlendirmelere dâhil edilmelidir.
Kaynakça
Sterpenich, V., et al. (2019). Fear in dreams and in wakefulness: Evidence for day/night affective homeostasis. Nature Communications.
Revonsuo, A. (2000). The reinterpretation of dreams: An evolutionary hypothesis of the function of dreaming. Behavioral and Brain Sciences.
PsyPost (2022, 2025). Lucid dreamers report reduced fear after confronting phobias in their sleep.
MDPI (2022). Associations between disturbing dreams and anxiety/depressive symptoms in Japanese adolescents.
ResearchGate (1999). Fears, worries, and scary dreams in 4- to 12-year-old children.
Wikipedia. Oneirophobia.
Yasin Celal KÖSE
