Hepimizin hayatında inişler ve çıkışlar olur. İşlerimiz planladığımız gibi gitmeyebilir; beklemediğimiz kayıplar ve hayal kırıkları yaşayabiliriz. Bazı insanlar bu durumu daha kolay atlatıp kısa sürede normal yaşantılarına dönebilirken, bazıları uzun süre etkisinden çıkamayarak gündelik hayata adapte olmakta zorlanır. Bireylerin kendini toparlama ve hızlı bir şekilde normal yaşantısına dönme güçleri, psikolojik sağlamlık kavramıyla açıklanmaktadır.
Psikolojik sağlamlık, oldukça zor koşullara rağmen kişinin bu olumsuz durumların üstesinden başarıyla gelebilme ve uyum sağlayabilme yeteneğidir. Psikolojik sağlamlık; zorluklara rağmen hayata devam edebilme, yeniden ayağa kalkabilme ve umudu kaybetmeden ilerleyebilme becerisidir. Yani “asla düşmemek” değil, düştüğünde yeniden kalkabilmektir.
Psikolojik sağlamlık, “mutlaka sağlıklı bir uyum gösterme ile ilişkili olan ve uyum sürecine katkı sağlayan koruyucu faktörlerin, var olan risk faktörleri ile belirgin etkileşimi sonucunda ortaya çıkan bir olgu” olarak da tanımlanmaktadır. Risk faktörleri, bireyin stresli veya olumsuz durumlar, olaylar ya da zorluklar karşısında daha kırılgan hâle gelmesine neden olan koşulları ifade eder. Bu faktörler, kişisel özelliklerden aile yapısına, sosyal çevreden ekonomik koşullara kadar geniş bir yelpazede yer alır.
Bireysel risk faktörleri şunlardır: erken doğum, olumsuz yaşam olayları, kronik hastalıklar, geçimsiz bir mizaca veya utangaç bir kişiliğe sahip olma, düşük IQ seviyesi, kronik veya ruhsal hastalık, madde kullanımı ve akademik başarısızlık. Ailesel risk faktörleri ise ebeveynlerin boşanması veya ölümü, tek ebeveyn ile yaşamak, ilgisiz ebeveynler ve aile içi çatışmalardır. Çevresel risk faktörlerinde ekonomik zorluklar, yoksulluk, savaş ve doğal afetler gibi toplumsal travmalar yer alır.
Risk faktörlerinin yanı sıra psikolojik sağlamlıkla ilgili diğer önemli etken, bireyin yaşanan olumsuz deneyimlere karşı yapıcı tepkiler vermesini kolaylaştıran koruyucu faktörlerdir. Bu faktörler, bireyin karşılaştığı risklere rağmen psikolojik sağlamlığını sürdürmesine veya güçlendirmesine yardımcı olur. Böylece kişi, zorluklardan yalnızca yara almadan çıkmakla kalmaz; aynı zamanda deneyimlerinden öğrenerek kendini geliştirir.
Bireysel koruyucu faktörler şunlardır: olumlu benlik algısı, iyi düzeyde zeka/bilişsel yetenek, gelecek için plan yapma, iyimserlik, kendi yaşamı üzerinde kontrol sahibi olma, yeterli mizah duygusuna sahip olma, etkili problem çözme becerileri, empati, sorumluluk ve yardımseverlik duygusu. Ailevi koruyucu faktörler ise çocuklukta ebeveynlerle kurulan güvenli ilişki, destekleyici, anlayışlı ve ilgili bir aile ortamı ile zorluklarla başa çıkmayı öğrenmiş ebeveynleri model alma olarak sıralanabilir. Çevresel koruyucu faktörler ise eğitim ve sağlık olanaklarına erişim, güvenli yaşam koşulları ve olumlu toplumsal destektir.
Psikolojik sağlamlık doğuştan gelen sabit bir özellik değildir; hayat boyu gelişim gösteren bir özelliktir. Psikolojik sağlamlığımızı artırmak için yapılabilecekler şunlardır: Hata yaptığımızda kendimizi acımasızca eleştirmek veya üzmek yerine insan olduğumuzu, bunun normal olduğunu ve herkesin hata yapabileceğini kabul etmeliyiz. Önemli olan, bu deneyimlerden ders çıkarıp hayatımıza öyle devam etmektir. Birileriyle konuşmak, bir şeyler paylaşmak, dertleşmek ve destek almak da insanı ayakta tutan önemli kaynaklardır.
Psikolojik sağlamlık, acıları yok saymak değil; acıyla birlikte yaşamayı öğrenmektir. Hayat boyunca hem güzel hem de zor anlar her zaman olacaktır. Psikolojik sağlamlık, düşmekten korkmadan yürümek ve her düştüğünde yeniden kalkıp yoluna devam edebilmektir. Her düşüş, yeniden kalkmak için bir fırsattır ve her kalkış, bir önceki halimizden biraz daha güçlü olmamızı sağlar.
Sena TÖRNÜK
KAYNAKÇA
Öz, F., & Bahadır Yılmaz, E. (2009). Ruh sağlığının korunmasında önemli bir kavram: Psikolojik sağlamlık. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 16(3), 82–89. https://doi.org/10.17052/hunhemsire.7841
Gizir, C. (2007). Psikolojik sağlamlık, risk faktörleri ve koruyucu faktörler üzerine bir derleme çalışması. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(28), 113–128. https://doi.org/10.17066/tpdrd.229850
Karaırmak, Ö. (2006). Psikolojik sağlamlık, risk faktörleri ve koruyucu faktörler. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(26), 129–142. https://doi.org/10.17066/tpdrd.229856
